Przejdź do zawartości

Nowa Ruda

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zobacz też: Nowa Ruda w innych znaczeniach tej nazwy.
Nowa Ruda
miasto i gmina
Ilustracja
Rynek w Nowej Rudzie (2014)
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Powiat

kłodzki

Aglomeracja

wałbrzyska

Data założenia

XIII w.

Prawa miejskie

przed 1360

Burmistrz

Tomasz Jacek Kiliński

Powierzchnia

37,05 km²

Populacja (01.01.2023)
• liczba ludności
• gęstość


20 674[1]
558 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 74

Kod pocztowy

57-400, 57-401, 57-402

Tablice rejestracyjne

DKL

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Nowa Ruda”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Nowa Ruda”
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego
Mapa konturowa powiatu kłodzkiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Nowa Ruda”
Ziemia50°34′45,17″N 16°30′05,25″E/50,579214 16,501458
TERC (TERYT)

0208041

SIMC

0984278

Urząd miejski
Rynek 1
57-400 Nowa Ruda
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Wiadomości w Wikinews
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Nowa Ruda (niem. Neurode, w gwarze kłodzkiej Noiroode, cz. Nová Ruda) – miasto w województwie dolnośląskim, siedziba miasta i gminy Nowa Ruda, w powiecie kłodzkim nad Włodzicą; wchodzi w skład aglomeracji wałbrzyskiej.

Nowa Ruda uzyskała lokację miejską przed 1360 rokiem[2]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa wałbrzyskiego. Obecnie Nowa Ruda pełni funkcję ponadgminnego ośrodka administracyjno-edukacyjnego dla mikroregionu noworudzko-radkowskiego.

Nową Rudę zamieszkuje niemal 20,7 tys. mieszkańców[1], co czyni ją 2. miastem, po Kłodzku, pod względem liczby ludności w powiecie kłodzkim oraz 18. miastem w województwie dolnośląskim. Nowa Ruda jest ważnym węzłem komunikacyjnym, krzyżują się tutaj trasy wojewódzkie. W mieście znajduje się stacja kolejowa i dworzec autobusowy, dzięki czemu można do Nowej Rudy dotrzeć koleją lub busami i autobusami PKS-u.

Położenie

[edytuj | edytuj kod]
 Osobne artykuły: Obniżenie Noworudzkie i Góry Sowie.

Nowa Ruda położona jest w Sudetach Środkowych, nad rzeką Włodzicą i jej dopływami; pomiędzy Górami Sowimi, Bardzkimi, Suchymi i Stołowymi, w dolinach i obniżeniach pomiędzy wzniesieniami Wzgórz Włodzickich. Pod względem historycznym Nowa Ruda leży w ziemi kłodzkiej.

Miasto podzielone jest na trzy dzielnice: Centrum, Drogosław i Słupiec.

Sąsiednie gminy to: Nowa Ruda (gmina wiejska), Radków.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Zamek Stillfriedów z XIV w.[3]
Galeria: Dwory, pałac
Dwór Górny
Dwór Stillfriedów w Drogosławiu
Pałac, ul. Piłsudskiego

Nowa Ruda, miasto położone w dolinie rzeki Włodzicy i jej dopływów, swą historią sięga XIII wieku. Miasto założone zostało za czasów kolonizacji na prawie niemieckim pod rządami króla czeskiego Przemysława Otokara II, który panował w latach 1253–1278. Pierwsza pisemna wzmianka o Nowej Rudzie, zamieszczona w najstarszej księdze fundacji miejskiej Kłodzka, datowana jest na rok 1337[4]. W 1347 r. osada należała do Hannusa Wustehubego, który w roku 1352 sprzedał noworudzkie dobra rodzinie Donynów[5]. W latach 1350–1470 w mieście znacząco rozwinęło się rzemiosło takie jak tkactwo, szewstwo, oraz sukiennictwo[4]. Od 1368 było siedzibą okręgu sądowego, którym zarządzał wójt. Poskutkowało to nadaniem statutu cechowego szewcom noworudzkim w 1404 roku oraz miejskim sukiennikom w 1416. Podczas wojen husyckich miasto było parokrotnie najeżdżane w latach 1427–1429, co doprowadziło do jego zniszczenia. Po śmierci księcia Jana, ostatniego Piasta z linii ziębickiej, w 1428 miasto przeszło w ręce czeskie. Odbudowywało się ono długo i powoli na podstawie nowo nadanych praw poprzez rodzinę Donynów, którzy prawa te nadali w 1434. Rok ten to także rok, w którym po raz pierwszy wzmiankowana była kopalnia węgla kamiennego w mieście. W 1457 miasto uzyskało przywilej eksportu płótna, sukna i wyrobów z nich przygotowanych. Nowa Ruda w 1472 przeszła pod władanie Jerzego Stillfrieda, jednego z rycerzy króla Czech, Jerzego z Podiebradów[4]. Jerzy Stillfried zaślubił także Annę von Donyn[4], splatając w ten sposób dzieje miasta i swojej rodziny na trzy kolejne wieki[5]. Wiek XVII zapisał się w historii miasta najazdem gen. hrabiego Franza Bernarda von Thurna(inne języki) w 1622. Z racji tego, iż Bernard I Stillfried i jego syn Henryk byli orędownikami wyznania protestanckiego, miasto zostało zniszczone w czasie wojny trzydziestoletniej (1618–1648)[4]. Uwięzieni Stillfriedowie nawrócili się jednak na katolicyzm, w efekcie czego odzyskali wolność i prawo do dóbr noworudzkich. Miasto w 1742 zostało włączone do Prus, wskutek nabycia ziemi kłodzkiej przez króla Prus Fryderyka II[4]. Stillfriedowie w ciągu następnych lat stali się właścicielami ⅓ obszaru ziemi kłodzkiej[4]. Jednakże w 1810 Nowa Ruda wraz z przyległościami przeszła na własność rodziny von Magnisów[4]. Pozostali oni właścicielami miasta aż do 1945.

Wcześniej, bo już w 1855 r. Nowa Ruda stała się siedzibą powiatu, który obejmował dwa miasta – Nową Rudę i Radków, oraz 37 osad wiejskich[4]. Nastąpiło ożywienie gospodarcze, związane z prężnym rozwojem przemysłu włókienniczego, lecz przede wszystkim rozwijało się intensywnie górnictwo węgla kamiennego. Powstało wiele kopalń na terenie miasta m.in. kopalnia „Ruben” w Nowej Rudzie (później kopalnia „Nowa Ruda”), „Johann Baptysta” w Słupcu, „Rudolph” w Przygórzu oraz „Wenceslaus” w Ludwikowicach Kłodzkich[4]. Od roku 1871 miasto należało do II Rzeszy Niemieckiej, od 1873 rozpoczęto wydobywanie łupków ogniotrwałych oraz kontynuowano eksploatację złoża czerwonych piaskowców. W 1879 r. doprowadzono do miasta kolej z Kłodzka, a w r. 1880 na stację w Nowej Rudzie wjechał pociąg z Wałbrzycha. Korzystny rozwój gospodarczy przerwał najtragiczniejszy pożar w dziejach miasta, który miał miejsce 23 maja 1884 r. Spłonęła wówczas spora część śródmieścia, m.in. rynek i kościół parafialny[4]. Działania wojenne podczas I wojny światowej ominęły miasto, jednak wielu mieszkańców miasta, zaciągniętych do armii niemieckiej, brało w niej udział i straciło życie[5]. Miasto odczuło dość poważnie powojenny kryzys gospodarczy. Nastąpiła stagnacja gospodarcza, która doprowadziła do odebrania statusu miasta powiatowego Nowej Rudzie. Doszło do tego w roku 1932, na skutek reformy administracyjnej Niemiec. Po dojściu Hitlera do władzy w Niemczech ruch narodowosocjalistyczny zaczął wkraczać w życie miasta[5]. W 1937 r. obchodzono uroczyście 600-lecie Nowej Rudy, a mieszkaniec miasta prof. Joseph Wittig wydał obszerną jego kronikę[4]. Okres ten to także czas największej katastrofy górniczej w historii noworudzkiego górnictwa. W kopalni „Ruben” na skutek zawału w 1941 roku zginęło 187 górników[4].

II wojna światowa ominęła miasto nie niszcząc jego zabudowy. Niemcy obsadzili miasto 17 Armią „Mitte”, ale rejon ten został okrążony przez 21 i 59 Armię 1 Frontu Ukraińskiego. Ostatecznie Armia Czerwona zajęła miasto bez walki dopiero po kapitulacji Niemiec 8 maja 1945[6]. W czerwcu tegoż roku przybyli pierwsi Polacy[4]. Początkowo prowadzone były spory z Czechami o to, do kogo ma należeć Ziemia kłodzka. Ostatecznie Nowa Ruda pozostała w granicach Polski. Obecną nazwę miasta zatwierdzono administracyjnie 7 maja 1946 roku[4]. Pierwszym polskim burmistrzem został Edward Miernik[5]. Administracja polska dokonała wysiedlenia dotychczasowej ludności miasta do Niemiec; w jej miejsce napływali Polacy z centralnej części kraju oraz przesiedleńcy z Kresów Wschodnich. Pojawili się też polscy górnicy z Francji oraz Polacy z innych krajów[4]. Spowodowało to trudności integracyjne społeczeństwa Nowej Rudy, z którymi miasto zmagało się przez wiele lat[5].

Widok na Osiedle Piastowskie wybudowane w latach 60. XX wieku

Nowa Ruda po wojnie znacznie się rozbudowała. Powstało wiele zakładów przemysłowych dających pracę mieszkańcom, głównie w przemyśle wydobywczym i włókienniczym. Powstały kopalnie (Kopalnia Węgla Kamiennego „Nowa Ruda”; dawny „Ruben”, oraz Kopalnia Węgla Kamiennego „Słupiec”; dawny „Johann Baptysta”). Wybudowano Zakłady Przemysłu Jedwabniczego „Nowar” (specjalizujące się w produkcji sztucznego jedwabiu) oraz oddział Dzierżoniowskich Zakładów Radiowych „Diora”[5]. W 1954 Nowa Ruda po raz drugi w swej historii została stolicą powiatu[4]. Do roku 1975, w którym ten status utraciła, była stolicą najmniejszego powiatu w ówczesnym województwie wrocławskim. W roku 1970, noworudzianie otrzymali nowy budynek Miejskiego Ośrodka Kultury, a w 1972 roku po raz pierwszy zorganizowano w Nowej Rudzie Festiwal Studentów Szkół Artystycznych[5]. Rok później Nową Rudę połączono administracyjnie w jeden organizm miejski z sąsiednim miastem Słupiec (który niespełna kilka lat wcześniej uzyskał prawa miejskie)[4]. II połowa lat 70. XX w. to okres kolejnych tragicznych wypadków górniczych. W 1976 roku, w KWK „Nowa Ruda” zginęło 17 górników, a w 1979 zginęło kolejnych 7[4]. W okresie stanu wojennego w kopalni miał miejsce strajk, który zakończył się aresztowaniami i procesami. Okres transformacji ustrojowej zaznaczył się licznym udziałem mieszkańców miasta. Kandydaci Komitetu Obywatelskiego uzyskali w czasie pierwszych wolnych wyborów samorządowych wszystkie 28 mandatów w Radzie Miejskiej Nowej Rudy. Burmistrzem został Stanisław Łukasik[5]. W lipcu 1990 roku ukazał się pierwszy numer lokalnej „Gazety Noworudzkiej”. W 1991 roku podpisano umowę o współpracy partnerskiej z niemieckim miastem Castrop-Rauxel[4] oraz francuskim Wallers-Arenberg. Rok później z sąsiednim czeskim miastem Broumov podpisano podobną umowę[4][5]. Transformacja ustrojowa odbiła się negatywnie na mieście. Zlikwidowano wszystkie większe zakłady przemysłowe. W roku 1992 w stan likwidacji postawiona została KWK „Nowa Ruda”, w 1994 zamknięto także pole „Piast”[4]. Pole „Słupiec” działało do roku 2000, kiedy także uległo likwidacji. Los taki spotkał także pozostałe zakłady przemysłowe miasta. W 2001 roku upadły Zakłady Przemysłu Jedwabniczego „Nowar”, a nieco wcześniej filia dzierżoniowskiej „Diory”[4]. Przez wiele następnych lat bezrobocie było głównym problemem miasta. W latach 1945–1975 Nowa Ruda należała do województwa wrocławskiego, lata 1975–1998 to okres przynależności do województwa wałbrzyskiego, a od roku 1999, Nowa Ruda należy do powiatu kłodzkiego, województwa dolnośląskiego.

 Osobny artykuł: Historia Żydów w Nowej Rudzie.

Właściciele Nowej Rudy

[edytuj | edytuj kod]
Herb Stillfriedów
Herb baronów
Herb hrabiów
  • 1472–1482 – Georg (Jerzy) I von Stillfried und Rattonitz (1420–1482)[7]
  • 1482–1483 – Paweł von Stillfried und Ratienitz[7]
  • 1482–1492 – Georg (Jerzy) II von Stillfried und Ratienitz (1459–1492)[7]
  • 1492–1518 – Georg (Jerzy) III von Stillfried (zm. 1518)
  • 1518–1524 Jakob von Stillfried und Rattonitz (1483–1524/9)[7]
  • 1524–1554 – Georg (Jerzy) IV von Stillfried (1506–1554)[8]
  • 1554–1566 – Róża Schaffgotsch, żona Jerzego IV
  • 1566–1572 Georg (Jerzy) V von Stillfried (1548–1586)[8], wł. Jugowa, Zacisza, Drogosławia od 1572
  • 1572–1580 Henryk von Stillfried (zm. 1580), wł. Nowej Rudy
  • 1586 – Georg (Jerzy) VI von Stillfried
  • 1586–1615 – Henryk von Stillfried – Starszy (1519–1615)[9]
  • Jan (Hans) von Stillfried Rattonitz (1549–1609)[10], wł. Drogosławia, Jugowa od 1600
  • 1615–1637 – Bernhard I von Stillfried (1567–1537)[9]
  • 1637–1669 – Bernhard II von Stillfried (1611–1669)[9]
  • 1669–1702 – Bernhard III von Stillfried und Rattonitz (1641–1702)[11]
  • 1702–1720 – Raymund Erdmann Anton baron Stillfried von Rattonitz (1672–1720)
  • 1720–1739 – Johann Joseph I baron Stillfried von Rattonitz (1695–1739)
  • 1739–1761 – Anna von Stillfried hrabina von Salburg (1703–1761)[12], żona Johanna Josepha I
  • 1761–1767 – Michael Raymund baron Stillfried und Rattonitz (1730–1796)
  • 1767–1773 – Augustyn von Stillfried
  • 1773–1796 – Michał Rajmund von Stillfried
  • 1796–1805 – Johann Joseph (Jan Józef) II, hrabia Stillfried und Rattonitz (1762–1805)[13]
  • 1805–1810 – Fryderyk August von Stillfried[12]
  • 1810–1945 – rodzina von Magnisów

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]

Do wojewódzkiego rejestru zabytków, nr rej.: A/934/499 z 24.08.1959, na listę wpisane są obiekty[14]:

Wybrane obiekty zabytkowe w Nowej Rudzie
Klatka schodowa domu przy ul. Kościelna 12
Ul. Nadrzeczna – domy tkaczy
Klatka schodowa domu przy ul. Nadrzecznej
Nieistniejące piece szybowe z lat 1898–1899

Inne obiekty

[edytuj | edytuj kod]
Inne ciekawe miejsca
Fontanna – posąg Jezusa i Jana Chrzciciela
Panorama miasta
  • Kompleks Sportowy-Rekreacyjny CTS w dzielnicy Słupiec (hala widowiskowo-sportowa, boiska, korty tenisowe, Aqua Centrum – basen z szeregiem atrakcji).
Okolice do zwiedzania latem
Zimowe ośrodki narciarskie

Demografia

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Demografia Nowej Rudy.

Dane z 31 grudnia 2010[16]:

Opis Ogółem Kobiety Mężczyźni
Jednostka osób % osób % osób %
Populacja 23 477 100 12 288 52,3 11 189 47,7
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]		 633,7 331,7 302,0

Ludność – podział na dzielnice (dane z 30 czerwca 2004 r.[17]):

  • Nowa Ruda – Centrum – 10 528
  • Nowa Ruda – Słupiec – 10 893
  • Nowa Ruda – Drogosław – 3819[18]

Liczba ludności na osiedlach mieszkaniowych:

  • Osiedle Wojska Polskiego – 3679
  • Osiedle XXX-lecia – 1897
  • Osiedle Piastowskie – 1637[18]

Piramida wieku mieszkańców Nowej Rudy w 2014[19].

Kultura

[edytuj | edytuj kod]
Nowa Ruda, 1910[20]

Nowa Ruda jest centrum kulturalnym dla okolicznych miejscowości i gmin. W mieście działa Miejski Ośrodek Kultury z kinem, Miejska Biblioteka Publiczna, działają dwa muzea: Górnictwa i Josepha Wittiga. Organizowane są imprezy zarówno plenerowe, jak i salowe z zakresu teatru, muzyki, czy tańca.

W 2016 Agnieszka Holland realizowała w mieście zdjęcia plenerowe i wnętrz do swojego filmu Pokot.

Miejski Ośrodek Kultury

W Nowej Rudzie życie kulturalne toczy się głównie wokół Miejskiego Ośrodka Kultury, którego początki sięgają 1971. MOK organizuje wiele imprez kulturalno-rozrywkowych, festynów; prowadzi zajęcia z dziedziny plastyki, muzyki, czy teatru. Ośrodek dysponuje dwiema salami. Jedną większą – na 360 miejsc, która jest jednocześnie salą kinową. Prowadzone tutaj „Kino MOK” wyświetla seanse filmowe dla mieszkańców miasta i nie tylko. Druga sala, mniejsza, może pomieścić około 200 widzów. Używana jest podczas imprez estradowych, teatralnych i muzycznych licznie organizowanych w Nowej Rudzie. Spośród najważniejszych imprez organizowanych w mieście wyróżniają się:

  • Międzynarodowe Noworudzkie Spotkania z Folklorem
  • Dni Nowej Rudy
  • Turniej Tańca Towarzyskiego
  • Noworudzki Filmowy Zawrót Głowy
  • Dni Japonii
  • Bieguny Kultury
  • Smaki Pogranicza (zabawy kawą)
  • Maraton Zumby
  • Festiwal Góry Literatury
Miejska Biblioteka Publiczna

Historia MBP w Nowej Rudzie sięga 1949. Biblioteka dysponuje dużym księgozbiorem, w którym znajduje się ponad 130 tysięcy woluminów; prenumeruje około 10 tytułów czasopism i gazet. Uzupełnieniem tychże zasobów są zbiory audiowizualne, w którym znajduje się ponad 2,5 tysiąca pozycji. Biblioteka jest współorganizatorem kilku wydarzeń kulturalnych, a mianowicie:

Przy Miejskiej Bibliotece Publicznej w Nowej Rudzie działał Noworudzki Klub Literacki Ogma, który patronował i zrzeszał lokalnych poetów i twórców. Wydawane są antologie poetyckie.

Muzea
Muzeum Josepha Wittiga

Szkolnictwo

[edytuj | edytuj kod]

W Nowej Rudzie znajdują się następujące placówki edukacyjne:

  • Przedszkole Miejskie Nr 1
  • Przedszkole Miejskie Nr 2
  • Szkoła Podstawowa Nr 2
  • Szkoła Podstawowa Nr 6
  • Szkoła Podstawowa Nr 7[21]
  • Zespół Szkół Ogólnokształcących im. Henryka Sienkiewicza w Nowej Rudzie
  • Noworudzka Szkoła Techniczna im. Stanisława Staszica
  • Centrum Szkoleniowo-Usługowe „KaeRtur” – niepubliczna placówka kształcenia ustawicznego i doskonalenia nauczycieli
  • Powiatowe Centrum Doradztwa i Poradnictwa Psychologiczno-Pedagogicznego w Kłodzku – Biblioteka Pedagogiczna w Nowej Rudzie
  • Centrum Kształcenia „Profesja” – szkoła niepubliczna zaoczna

Media

[edytuj | edytuj kod]
  • „Gazeta Noworudzka” – tygodnik
  • „Kurier Noworudzko-Radkowski” – informator samorządowy
  • NowaRuda24.pl – informacje i wydarzenia
  • Nowa-Ruda.com – informacje kulturalne z Nowej Rudy i okolic
  • nowaruda.info – informacje i wydarzenia
  • „Noworudzianin” – tygodnik
  • Telewizja Sudecka
  • „Wiadomości Gospodarcze”

Wspólnoty wyznaniowe

[edytuj | edytuj kod]
Neogotycki kościół parafialny pw. św. Mikołaja
Kościół pw. Wniebowzięcia NMP, XVI w.
Kościół św. Katarzyny w Nowej Rudzie
Wnętrze kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Świętego (XVIII w.)

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

Opieka zdrowotna

[edytuj | edytuj kod]
Ludzi
  • W Nowej Rudzie istnieje Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej (organem założycielskim zakładu jest Starostwo Powiatowe w Kłodzku). Zakład posiada 2 przychodnie rejonowe na terenie miasta (dzielnica Centrum i Drogosław), Ośrodek Zdrowia w Jugowie, Ośrodek Zdrowia w Bożkowie, oraz Szpital Rejonowy, w skład którego wchodzą działy: Wewnętrzny „A”, Wewnętrzny „B”, Pediatryczny, Zakład Opiekuńczo Leczniczy w Nowej Rudzie, Centralne Laboratorium Analityczne[potrzebny przypis].
  • W Nowej Rudzie znajdują się również przychodnie niepubliczne: Lekarska Spółdzielnia Specjalistyczna „Evita” (3 przychodnie w dzielnicach: Centrum, Słupiec, Drogosław), Centrum Medyczne Euromed NZOZ, NZOZ „Zdrowie”, Przychodnia specjalistyczna „Optomed”.
  • W dzielnicy Centrum przy ul. Krańcowej zlokalizowana jest Podstacja Pogotowia Ratunkowego. Podstacja swoim zasięgiem obejmuje gminy: Nowa Ruda (Miasto), Nowa Ruda, Radków[potrzebny przypis].
Zwierząt
  • W Nowej Rudzie znajduje się jedyny na Dolnym Śląsku punkt usług inseminacyjnych zwierząt hodowlanych[23]

Sport i rekreacja

[edytuj | edytuj kod]
  • Klub Sportowy Piast, ul. Sportowa 1[24]
  • Centrum Turystyczno-Sportowe Spółka z o.o., ul. Kłodzka 16
  • Hala Widowiskowo-Sportowa, ul. Kłodzka 16
  • „Aqua Centrum”, ul. Kłodzka 16
  • Górska Turystyka Konna Overo Stefan Kobak, ul. Nowa Osada 5
  • Stajnia Pod Lasem Janusz Cembryło, ul. Ugory 11
  • Korty tenisowe, ul. Kłodzka (przy Hali Sportowej) oraz ul. Łużycka
  • Wieża wspinaczkowa (dawny szyb Kopalni KWK Nowa Ruda), ul. Kłodzka – najwyższa ścianka wspinaczkowa w Polsce (58,8 m)[potrzebny przypis]

Władze miasta

[edytuj | edytuj kod]
Rynek – widok z ratusza
  • Rada Miejska w Nowej Rudzie

Nowa Ruda ma status gminy miejskiej. Mieszkańcy miasta wybierają do swojej rady miasta 21 radnych w wyborach co 4 lata, w 21 okręgach wyborczych[25]. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest ratusz, znajdujący się na rynku[26].

  • Burmistrzowie Nowej Rudy (od 1990)[27]:

Mieszkańcy Nowej Rudy wybierają parlamentarzystów do Sejmu z okręgu wyborczego Wałbrzych, a do Senatu z okręgu wyborczego dzierżoniowsko-kłodzko-ząbkowickiego, zaś posłów do Parlamentu Europejskiego z dolnośląsko-opolskiego okręgu wyborczego z siedzibą we Wrocławiu. W mieście znajduje się biuro poselskie Moniki Wielichowskiej z PO oraz biuro senatorskie Aleksandra Szweda z PiS.

W Nowej Rudzie znajduje się także siedziba gminy wiejskiej Nowa Ruda.

Osoby związane z miastem

[edytuj | edytuj kod]
Krzysztof Tyniec
Robert Więckiewicz
Stanisław Orzechowski
Joseph Wittig
Lili Fuchsberg
Witold Roter
Karol Maliszewski
Olga Tokarczuk
Edyta Geppert
Jaga Hupało
Anna German
Franz Eckert

aktorzy:

duchowni:

pracownicy naukowi

osoby historyczne:

politycy:

sportowcy:

Sprawiedliwy wśród Narodów Świata:

twórcy:

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]

W Nowej Rudzie przez kilkaset lat wydobywany był węgiel kamienny. Kopalnia Węgla Kamiennego Nowa Ruda została zamknięta w ramach restrukturyzacji górnictwa. W Słupcu pracuje odkrywkowa kopalnia gabra – kamieniołom. Obecnie w Nowej Rudzie funkcjonuje część Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. W mieście działają następujące zakłady: ZPAS S.A., ZPAS-NET, Ostheimer-Akok, Matplast, Faned, Orion, ITR Poland, Plastitec Kopalnia Czerwonego Piaskowca, CTS. W 2015 nastąpiło uruchomienie Umicore Autocat Poland. Przygotowywane jest ponowne otwarcie kopalni węgla koksującego przez australijską firmę Balamara Ltd. Ponadto w mieście funkcjonuje Noworudzki Park Przemysłowy oraz Technoinkubator Nowa Ruda[33]. W lipcu 2015 zakład w Nowej Rudzie otworzyła niemiecka firma Framo Morat.

Transport

[edytuj | edytuj kod]
„Czarny wiadukt” w Nowej Rudzie (1879–1880) nad potokiem Woliborka
Dworzec kolejowy w Nowej Rudzie
Smog nad Nową Rudą
Drogi wojewódzkie
Drogi lokalne

Centrum miasta ominąć można obwodnicą, której budowa zakończyła się 12 listopada 2014[34].

Kolej

Przewozy pasażerskie obsługują spółki Koleje Dolnośląskie i PKP Intercity. W mieście znajdują się stacje i przystanki kolejowe: Nowa Ruda, Nowa Ruda Przedmieście i Nowa Ruda Zdrojowisko, stacja towarowa Nowa Ruda Słupiec oraz nieczynny przystanek Słupiec Dolny.

Połączenia kolejowe:

  • Wałbrzych Główny,
  • Wałbrzych Miasto,
  • Kłodzko Główne,
  • Kłodzko Miasto,
  • Wrocław Główny,
  • Kudowa–Zdrój,
  • Kraków Główny[35].
Komunikacja miejska

Od września 2021 roku w Nowej Rudzie działa linia komunikacji miejskiej łącząca dzielnice Drogosław, Centrum i Słupiec[36]. Docelowo komunikacja miejska obsługiwana ma być autobusami elektrycznymi, które miasto planuje zakupić z dofinansowaniem z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej[37]. 6 czerwca 2023 burmistrz Tomasz Kiliński podpisał umowę na zakup dwóch autobusów elektrycznych Solaris Urbino 9 LE electric (z opcją na zakup kolejnego) z przedstawicielem firmy Solaris – Waldemarem Wlazło[38]. Umowa opiewa na kwotę 5 620 000 zł, a dostarczenie autobusów ma potrwać do 12 miesięcy od daty jej podpisania[39].

Struktura powierzchni

[edytuj | edytuj kod]
Rzeka Włodzica przepływająca przez miasto
Widok na dzielnicę Zatorze

Według danych z 2023[1] Nowa Ruda ma obszar 37,05 km² (129. miejsce w kraju), w tym:

  • użytki rolne: 61%
  • użytki leśne: 17%

Miasto stanowi 2,25% powierzchni powiatu.

Klimat (1979–2013)

[edytuj | edytuj kod]
Średnia temperatura i opady dla Nowej Rudy
Miesiąc Sty Lut Mar Kwi Maj Cze Lip Sie Wrz Paź Lis Gru Roczna
Rekordy maksymalnej temperatury [°C] 13,5 16,0 20,3 28,3 31,0 32,7 35,7 35,2 28,8 25,3 17,8 13,3 35,7
Średnie temperatury w dzień [°C] 1,0 2,2 6,7 12,7 18,1 20,8 22,9 23,0 17,9 12,7 6,0 2,2 12,2
Średnie dobowe temperatury [°C] -1,8 -1,2 2,5 7,1 12,3 15,2 17,0 16,6 12,3 7,9 3,0 -0,4 7,6
Średnie temperatury w nocy [°C] -4,8 -4,5 -1,1 2,1 6,5 9,8 11,5 11,0 7,7 3,9 0,1 -3,2 3,2
Rekordy minimalnej temperatury [°C] -27,6 -25,9 -18,4 -7,6 -3,5 1,0 4,2 3,5 -0,7 -6,9 -16,7 -25,5 −27,6
Opady [mm] 29 26 35 35 58 78 90 71 53 33 33 33 575
Średnia liczba dni z opadami 9 7 9 8 10 11 12 9 9 7 8 9 108
Źródło: Na podstawie 35-lecia 1979–2013[40]

Zanieczyszczenie powietrza

[edytuj | edytuj kod]

Położenie geograficzne utrudnia wentylację miasta, przez co spowija je smog, szczególnie w sezonie grzewczym. Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 Nowa Ruda została sklasyfikowana jako dwudzieste pierwsze najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej[41][42]. Według ekspertów Polskiego Alarmu Smogowego, Nowa Ruda jest miastem o najgorszej jakości powietrza w Polsce. Dane z opublikowanego przez nich raportu za 2021 rok wskazują, że w mieście smog utrzymywał się przez 96 dni, czyli niemal całą zimę, natomiast stężenie rakotwórczego benzo(a)pirenu przekraczało dopuszczalną normę o 1500%[43].

Miasta partnerskie[44]

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c GUS, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2023 roku [online], stat.gov.pl [dostęp 2023-08-05] (pol.).
  2. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 54–55.
  3. ↑ Zamek przebudowany w latach 1700–1730 wg projektu arch. Andrei Carove.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Andrzej Behan: Nowa Ruda: przewodnik historyczno-turystyczny. Nowa Ruda: Wydawnictwo „Maria”, 2007, s. 21 do 36. ISBN 83-60478-08-2.
  5. ↑ a b c d e f g h i j Historia miasta [online], um.nowaruda.pl [dostęp 2021-10-11] (pol.).
  6. ↑ Janusz Czerwiński, Ryszard Chanas, Dolny Śląsk – przewodnik, Warszawa: Wyd. Sport i Turystyka, 1977, s. 281–284.
  7. ↑ a b c d Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Kolebka i rozwój przestrzenny miasta Nowa Ruda, Cz. 1, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2004, s. 116–118 ISBN 83-88842-66-8.
  8. ↑ a b Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Pobożne miasto, Cz. 2, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2004, ISBN 83-88842-66-8.
  9. ↑ a b c Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Miasto pracujące, Cz. 3, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2005, s. 47, 63, 95 ISBN 83-88842-66-8.
  10. ↑ Johann Stillfried von Rattonitz. geneall.net. [dostęp 2015-04-13].
  11. ↑ Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Rozśpiewane miasto, Cz. 5, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2006, ISBN 83-88842-66-8.
  12. ↑ a b Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Miasto zwycięskie, Cz. 6, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2006, ISBN 83-88842-66-8.
  13. ↑ Johann Joseph II von Stillfried und Rattonitz, syn Michaela Stillfrieda (1730–1796), mąż Elisabeth von Götzen, ojciec Ludwiga Wilhelma Josepha Antona von Stillfrieda (1790–1865) i Wilhelma von Stillfrieda (1794–1852).
  14. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024.
  15. ↑ Łuczyński Romuald M. Zamki, dwory i pałace w Sudetach, Legnica, 2008, s. 266–270.
  16. ↑ Rocznik Demograficzny 2011. stat.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-23)]. Stan na 31 XII 2010.
  17. ↑ Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
  18. ↑ a b Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego w Nowej Rudzie, 22 marca 2007.
  19. ↑ Nowa Ruda w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-06], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  20. ↑ Na austro-węgierskiej mapie sztabowej.
  21. ↑ Miejskie Jednostki Organizacyjne.
  22. ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-01-10].
  23. ↑ Usługi inseminacyjne, Nowa Ruda. [dostęp 2012-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-24)].
  24. ↑ a b c d e Marek Staffa: Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 11: Góry Sowie, Wzgórza Włodzickie. Wrocław: I-Bis, 1994, s. 282, 283. ISBN 83-85773-12-6.
  25. ↑ Dane PKW z wyborów z 2014. [dostęp 2014-07-05]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  26. ↑ [1] [dostęp 2010-04-21]. bip.um.klodzko.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  27. ↑ Popularna Encyklopedia Ziemi Kłodzkiej, pod red. J. Laski i M. Kowalcze, t. 1-4, Kłodzko 2009–2011.
  28. ↑ Agnieszka Klarman: Encyklopedia Solidarności. [dostęp 2014-10-01].
  29. ↑ Sanktuarium w Krzeszowie.
  30. ↑ Uczestnik bitwy o Monte Cassino.
  31. ↑ Magdalena Gryn: Wyjechał z Polski do Francji jako nastolatek, nie znając ani słowa po francusku. Dziś jest 49. najbogatszym Francuzem. onet.pl, 2023-01-25. [dostęp 2023-01-26].
  32. ↑ Magdalena Gryn: Jeden z najbogatszych Francuzów urodził się w Polsce. Kim jest Octave Klaba?. forbes.pl, 2022-01-25. [dostęp 2023-01-26].
  33. ↑ Technoinkubator Nowa Ruda. [dostęp 2015-01-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-29)].
  34. ↑ conadrogach.pl. [dostęp 2017-02-25].
  35. ↑ Tabela nr 245, [w:] Dolnośląski Rozkład Jazdy Pociągów Pasażerskich (10 XII 2023 – 9 III 2024), Koleje Dolnośląskie, s. 108–111 [dostęp 2023-12-29] (pol.).
  36. ↑ Aleksandra Leszczyńska, Darmowe przejazdy komunikacją miejską w Nowej Rudzie [online], KlodzkieInfo.pl, 26 sierpnia 2021 [dostęp 2022-07-24] (pol.).
  37. ↑ Ireneusz Sach, Katarzyna Pieczarka, W oczekiwaniu na elektryczne autobusy | DKL24.pl – Aktualne informacje z ziemi kłodzkiej i okolic [online], dkl24.pl [dostęp 2022-07-24] (pol.).
  38. ↑ Elektrobusy Solaris Urbino 9 LE electric zadebiutują w kolejnym dolnośląskim mieście [online], www.transport-publiczny.pl [dostęp 2023-09-05] (pol.).
  39. ↑ Portal, Nowa Ruda. Dziś podpisali umowę na zakup dwóch elektrobusów [online], Nowaruda24.pl – Nowa Ruda w Nowej Rudzie, 6 czerwca 2023 [dostęp 2023-06-08] (pol.).
  40. ↑ European Climate Assessment & Dataset. [dostęp 2014-08-27].
  41. ↑ Przerażający raport ws. Jakości powietrza. Polskie miasta na czele listy. 2016-05-14.
  42. ↑ Nowy Targ, Sucha Beskidzka i Proszowice wśród najbardziej rakotwórczych miast w Polsce. „Dziennik Polski”, 2015-01-05. Warszawa. 
  43. ↑ Nowa Ruda nową stolicą smogu w Polsce. Na liście rekordzistów aż trzy uzdrowiska [online], nextgazetapl [dostęp 2022-11-04] (pol.).
  44. ↑ Miasta partnerskie [online], um.nowaruda.pl [dostęp 2021-05-02] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Behan Andrzej: Nowa Ruda: przewodnik historyczno-turystyczny. Nowa Ruda: Wydawnictwo Maria, 2007, ISBN 83-60478-08-2.
  • Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Kolebka i rozwój przestrzenny miasta Nowa Ruda, Cz. 1, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2004, ISBN 83-88842-66-8.
  • Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Miasto pracujące, Cz. 3, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2005, ISBN 83-88842-66-8 (całość)
  • Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Miasto walczące, Cz. 4, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2005, ISBN 83-88842-66-8 (całość), 83-88842-90-0 (cz. 4)
  • Joseph Wittig: Kronika miasta Nowa Ruda. Rozśpiewane miasto, Cz. 5, tłum. Artur Olkisz, red. Wojciech Grzybowski, Nowa Ruda: „Maria”, 2006, ISBN 83-88842-66-8 (całość), 83-88842-99-4 (cz. 5)
  • Słownik geografii turystycznej Sudetów. Góry Sowie, Wzgórza Włodzickie, T. 11, pod red. M. Staffy, Wrocław, Wyd. I-Bis 1995, s. 259–283.
  • 550 let Hrabství kladského 1459–2009 (sborník) / 550 lat Hrabstwa Kłodzkiego 1459–2009 (księga zbiorowa). Edytor Vladimír Wolf(inne języki). Trutnov 2009, s. 42, 46–47, 52, 70, 80, 239, ISBN 978-80-903741-3-3.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Nowa Ruda

Nowa Ruda

Gmina Nowa Ruda
Wsie
Osady
Osada leśna
Części wsi
Osady wsi
Osady leśne wsi
Przysiółki wsi

Gmina Nowa Ruda

Powiat noworudzki (1954–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta (1954–75)
Osiedla (1954–72)
Gromady (1954–72)
Gminy wiejskie (1973–75)
Powiat kłodzki
Miasta
Gminy miejskie
Gminy miejsko-wiejskie
Gminy wiejskie

Powiat kłodzki (1946–1975)
Przynależność wojewódzka
Miasta (1945–1975)
Osiedla (1954–1972)
Gminy wiejskie
(1945–1954 i 1973–1975)
Gromady (1954–1972)
Zobacz też
Gminy górnicze

Symbol Górnictwa

Miasta województwa dolnośląskiego
Miasta powiatowe
Miasta gminne

Herb województwa dolnośląskiego

Zabytki w Nowej Rudzie
Sakralne
Dwory i
pałace
Urzędy i
edukacja
Przemysł i
technologia
Domy i
kamienice
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nowa_Ruda&oldid=74738190”